Radio Wolna Europa

Ścieżki audio 1984/5
Uprowadzenie i zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki

Na przełomie 1984/5 roku media zdominowane były tematem uprowadzenia i zabójstwa ks. Jerzego Popiełuszki. Poniżej zamieszczam ścieżki audio, które nagrałem w tym czasie z Radia Wolna Europa. Niniejsza strona akcentuje radiotechniczny aspekt odbioru RWE.

Niech materiał ten będzie przypomnieniem tamtych wydarzeń. W szczególności dla byłych słuchaczy Wolnej Europy niech stanie się miłym wspomnieniem tej legendarnej stacji. Młodszych internautów zapraszam do niezłej lekcji z najnowszej historii Polski.

Z technicznego punktu widzenia wyjątkowość tych nagrań polega na tym, że dotyczą sygnału z wyjścia odbiornika radiowego. Nie są to więc studyjne ścieżki dźwiękowe, które w dużej liczbie są oficjalnie udostępnione w Internecie (patrz zamieszczone na końcu linki). Poniższe ścieżki audio oddają 1:1 dokładnie to, co słyszeli Polacy w swych domach w latach 80-tych z uwzględnieniem specyficznej kompresji audio nadajników krótkofalowych, zjawisk propagacyjnych fal krótkich i w końcu pracy samego odbiornika radiowego AM tamtych lat (filtracja, reakcja ARW). Takich ścieżek jest niewiele w Internecie.

Dodatkowym atutem jest użycie wysokiej klasy radiofonicznego odbiornika AM (szczegóły dalej), w pełni oddającego urok odbioru fal krótkich. Tak w skrócie, fale krótkie zapewniają w skali globalnej dalekosiężny, aczkolwiek niestabilny zasięg. Obecnie miłośnicy krótkofalowego nasłuchu (SWL, Short Wave Listening) radiostacji broadcastingowych (w tym przypadku radiofonii AM) korzystają z zaawansowanych odbiorników globalnych (komercyjne określenie) np. Grundig Yacht Boy 80, a nawet krótkofalarskich transceiverów, wspomagając się "rozkładem jazdy" pracy radiostacji z całego świata np. referencyjny www.short-wave.info. Można też uczęstniczyć aktywnie jako nadawca – krótkofalowiec, dylektując się też innymi emisjami jak CW (telegrafia, czyli alfabet Morse'a) i SSB (dalekosiężna jednowstęgowa emisja foniczna, która w radiokomunikacji i krótkofalarstwie zastąpiła emisję AM). Takie nasłuchy radiofonii AM wzbogaca się też zakresami fal długich i średnich.

Nagrania

Pliki mp3 w poniższej tabeli zamieszczone są w porządku chronologicznym. Dla ułatwienia zamieściłem daty kluczowych wydarzeń. Oznaczenia w nazwach plików: DR – Dziennik Radiowy (był nadawany co godzinę), FWO – audycja Fakty Wydarzenia Opinie (najważniejsza, wieczorna audycja RWE), natomiast Audycja została wyemitowana (i przeze mnie nagrana) w ostatnią niedzielę miesiąca – dokładnie dniu, w którym ksiądz Jerzy Popiełuszko po raz pierwszy nie odprawił "swojej" comiesięcznej mszy za Ojczyznę. Łączny czas nagrań ponad 95 min.

Przy odtwarzaniu dat nagrań wspomagałem się m.in. książką Ksiądz Jerzy Popiełuszko – Ewa K. Czaczkowska, Tomasz Wiścicki – Świat Książki, Warszawa 2004.

W tym miejscu zaznaczam, że nie posiadam więcej nagrań RWE – zamieszczone są jedynymi jakie dokonałem.

Uwagi:

• Ze względu na zapis na kasetach magnetofonowych, niektóre nagrania "urywają" się przed końcem audycji.
• Niestety w dniu poinformowania opinii publicznej o znalezieniu ciała księdza nie byłem obecny w miejscu zamieszkania, stąd brak nagrań z pierwszych 24 h reakcji na tę informację.
• Zamieszczone pliki mp3 są skompresowane 16 kb/s, co było adekwatne do poziomu rozwoju ówczesnego Internetu w Polsce.

Poniżej wysokiej jakości sample 128 kb/s:

• s_jpII_UZKJP_1c_RWE_DR_1984-10-24_Sr.mp3 – wypowiedź Jana Pawła II (cytat)
• s_ps_UZKJP_2_RWE_Audycja_1984-10-28_Nd.mp3
• s_kjpc_UZKJP_2_RWE_Audycja_1984-10-28_Nd.mp3 – słowa ks. Popiełuszki (cytat)
• s_kjpk_UZKJP_2_RWE_Audycja_1984-10-28_Nd.mp3 – fragment kazania ks. Popiełuszki
• s_m_UZKJP_2_RWE_Audycja_1984-10-28_Nd.mp3
• s_lw_UZKJP_3_RWE_FWO_1984-10-31_Sr.mp3 – oświadczenie Lecha Wałęsy (cytat)

Kilka słów moich wspomnień.

W latach 80-tych Wolna Europa nadawała w godzinach chyba od 6 rano do 1 w nocy następnego dnia. Dziennik Radiowy nadawany był o równych godzinach i trwał 10 minut. Wszystkie inne programy miały najczęściej dzienny cykl premiery i zamykały się w blokach pomiędzy dziennikami, tak więc najdłuższy program trwał 50 minut. Premiery programów (oprócz dziennika) emitowane były od popołudnia do wieczora, a pozostały czas przeznaczony był na powtórki. Najważniejszą audycją RWE były 50 minutowe Fakty, Wydarzenia, Opinie z premierą chyba o godz. 20:10 i powtórką jeszcze tego samego wieczora oraz chyba dwiema powtórkami następnego dnia. Audycja ta miała charakter dość regularnego przekazu informacji z autorskimi szczegółowymi komentarzami. Nieco lżejszą audycją była 50 minutowa Panorama Dnia nadawana chyba o godz. 21:10 (+ powtórki). Z innych audycji pamiętam audycję dla rolników, choć raczej nie omawiano tam technologii rolnictwa, ale tematy związkowe i polityczne. Była też audycja o ochronie środowiska z czołówką Jean Michel Jarre'a. Wiele audycji miało cykl nadawania dłuższy niż jeden dzień. Nie było audycji muzycznych, no chyba że przy okazji Nowego Roku itp.

Jak zapewne zauważyliście, Wolna Europa czyjeś wypowiedzi najczęściej cytowała ustami swych spikerów, rzadko przedstawiając nagrania audio głosów ich autorów np. wywiady. Podyktowane to było nieposiadaniem przez RWE na terenie PRL swych zasobów osobowych i technicznych do realizacji takich reporterskich zadań. Problemem był też "przerzut" takich ewentualnych nagrań przez granicę kraju.

Obiektywnie ujmując, w porównaniu do np. ówczesnego Dziennika Telewizyjnego, audycje RWE były po prostu bardziej treściwe. Poruszały tematy istotne, a nie np. posiedzenia KC PZPR.

Informacje techniczne

Nagranie oryginalne

• Lokalizacja: Mielec
• Czas dobowy: głównie wieczory
• Pasmo fal krótkich: przeważnie 19 i 16 metrów
• Antena: LW 15 metrów, rozwieszona ok. 2 metry nad dachem budynku o wysokości 15 m
• Radioodbiornik: Radmor 5122 (w zestawie z Radmor 5102-TE). Skrócone parametry: czułość 60 µV, selektywność 42 dB, tłumienie lustrzanych 30–35 dB, podwójna przemiana 2 MHz i 465 kHz
• Magnetofon: ZRK M8011 (kasetowy)

MP3

• Magnetofon (odtwarzanie): ZRK M8041 (jest to odmiana 8011 mająca nie metalową, ale plastikową płytę czołową)
• Pliki wav: 44 kHz / 16 bit
• Normalizacja amplitudy: 90%
• Pliki mp3: Lame 16 kb/s (sample 128 kb/s)

Radioodbiornik

Sprzyjającą okolicznością jest fakt, że nagrania dokonałem z najnowocześniejszego w historii polskiego radiofonicznego radioodbiornika AM, Radmor 5122 (istnieją też jego kolejne modele 5421/5422). Cechą szczególną tego odbiornika są aż dwie przemiany częstotliwości na falach krótkich (norma w sprzęcie radiokomunikacyjnym), co w praktyce eliminuje tzw. lustrzanki, będące zmorą krótkofalowego odbioru na "zwykłym" odbiorniku radiofonicznym, objawiające się m.in. jako dokuczliwe piski i stacje widma. Firma Radmor (Wiki) to specjaliści w dziedzinie profesjonalnego sprzętu radiokomunikacyjnego, do dziś producent m.in. radiostacji dla wojska. Kiedyś również zajmowali się wysokiej klasy sprzętem audio. O podejściu Radmora do tworzonych wówczas przez siebie urządzeń niech świadczy bardzo dobry film – Radmoryna (kanał: Zabytki Techniki), dotyczący być może największego przedsięwzięcia w historii polskiego przemysłu RTV – amplitunera Radmor 5100, którego najnowszy model tej serii, Radmor 5102-TE, uczęstniczył w naszych nagraniach jako element towarzyszący.

W praktyce Radmor 5122 był bardzo czuły i selektywny. Na falach krótkich ciężko było znaleźć jakiekolwiek piski podczas przestrajania, czy stacje widma. Pamiętam, że na falach długich występowały niewielkie zakłócenia od transformatora sieciowego z amplitunera 5102-TE. Przy okazji wspomnę, że 5102-TE posiadał bardzo dobrze zrealizowany zakres fal długich – wogóle nie bał się on anten zewnętrznych. Niewielkim problemem 5122 były potencjometry programatora, które potrafiły czasem "trzeszczeć" podczas strojenia. Inną wadą była skala uboga w oznaczenia, trzeba było wspomagać się ściągą w instrukcji obsługi. Generalnie Radmor 5122 dobrze się sprawdzał "w boju".

Podsumowanie

Po odsłuchaniu całego materiału dźwiękowego można zadać pytanie – gdzie jest osławione zagłuszanie? Szkoda, że nie utrwaliło się brzmienie tych urządzeń (zakłócenie na początku ścieżki 8 nie pochodzi od zagłuszarki). Z punktu widzenia tego artykułu jest to swego rodzaju rechot historii.

Słyszałem, że w innych częściach kraju był duży problem z odbiorem RWE – w tym czasie w Mielcu nie było z zagłuszaniem RWE większego kłopotu. Względnie rzadko zdarzały się dni całkowitego zagłuszenia tej stacji. Wybierając największą możliwą częstotliwość odbioru (poniżej tzw. częstotliwości krytycznej), najczęściej otrzymywało się odbiór z zagłuszaniem na poziomie rzędu 15–20 dB poniżej sygnału użytecznego. Bardzo często było to poniżej poziomu szumu, tak jak w przedstawionych wyżej ścieżkach audio.

Generalnie w mojej lokalizacji pasma 13, 16 i 19 metrów dawały najwyższą jakość odbioru. Może to wskazywać na fakt dużego udziału krajowych zagłuszarek w zagłuszaniu tego obszaru (mały zasięg fali przyziemnej tych pasm). Z kolei pasma 49 i 41 metrów ze względu na duży poziom zagłuszania były praktycznie nie do wykorzystania – sygnał RWE ledwo przebijał się ponad warkot tych urządzeń. Na falach średnich 720 kHz zagłuszanie było względnie słabe, ale sam poziom sygnału RWE był w Mielcu zbyt niski na tle innych stacji średniofalowych (dopiero po północy bywało lepiej).

Linki

wolnaeuropapl.wordpress.com – Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Członkowie stowarzyszenia przez wiele lat spotykali się w jednej z warszawskich restauracji, obecnie funkcjonuje ono wirtualnie. Na stronie jest wiele nagrań archiwalnych (studyjne ścieżki dźwiękowe) i jest ona najlepszym punktem startowym do wszelakiej kwerendy o tej radiostacji.

www.polskieradio.pl – Archiwum dźwiękowe RWE (studyjne ścieżki dźwiękowe) zawarte na stronie Polskiego Radia, które oficjalnie przejęło zasoby archiwalne RWE. To ciekawe, że radio, które kiedyś walczyło z RWE, teraz opiekuje się jego archiwami. Strona ta obejmuje również inne zagraniczne polskojęzyczne radiostacje AM tego okresu tj. BBC i RFI.

unitraklub.pl – Unitra Klub, czyli klub miłosników sprzętu RTV z okresu PRL spod znaku Zjednoczenia Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego Unitra (1961–89). Do Unitry należały czołowe polskie marki m.in. Diora, Zakłady Radiowe Kasprzaka, Tonsil (Wiki), Radmor (Wiki) i Fonica. Strona zawiera katalog sprzętu Unitry. Obecnie właścicielem znaku Unitra jest powstały niedawno (edycja 2023) z szerokimi ambicjami i inwestycjami producent wysokiej klasy sprzętu audio unitra.com. Zatem charakter znaku zmienił się ze zjednoczenia na pojedyńczą markę.

www.oldradio.pl – Katalog starej radiotechniki. Obejmuje też okres sprzed istnienia Unitry, kiedy to również powstawały legendarne modele jak Diora Pionier.

www.polskaam.radiopolska.pl – Polska AM, serwis poświęcony radiofonii AM ze wskazaniem na stacje polskojęzyczne, choć niestety jest ich teraz dużo mniej niż kiedyś. Widzę, że obecnie serwis jest umieszczony w subdomenie ogólniejszego portalu Radio Polska dotyczącego wszystkich emisji nadawania włącznie z telewizją.

Zdjęcie nagłówkowe przedstawia posiadany przeze mnie egzemplarz radioodbiornika ZRK Bolero (konstrukcja sprzed okresu Unitry).

Historia artykułu
2005-10-25: powstanie
2014: korekta po przejściu na Joomla (ostatni stat. HTML)
2023-10-01: dopiski, drobne korekty i aktualizacja linków
2023-12-18: dopiski i korekta po przejściu z J3 na J5

© Copyright Krzysztof Kolisz 2005